– प्रशान्त महासागर

आज काठमाडाैं शहर भन्ने बित्तिकै नेपाली मानसपटलमा बालेन सिटी भन्ने बुझाई लगभग सबैको बनिसकेको छ । राम्रो काम आफ्नो नाम भने झैँ धनगढीलाई हमाल शहर भन्न थालेको छ । दुबै स्वतन्त्र दुबैले राम्रो गरे जनताले त्यो बुझे । तर, आक्रोश पोख्ने काठमाडौंका रैथानेहरू छन् । तर, जनताको नाता छैन । तिनीहरू ग्राहक हुन राज्यले विभाजन गरेर लिएका राजनैतिक कार्यकर्ता हुन् जस्को कारण बालेन समर्थक जनतालाई झोले भन्ने गरेको पाइएको छ । र, हामीले बिर्सन नहुने सत्य झोले बनाउने नेता चाहिएको हो । अन्धभक्त बनाउने गुलाम नीति, दासत्व स्वीकार्न लगाउने नेताको कार्यकर्ता देश नेपालमा आवश्यक छैन । नेता, चोर बन्न होइन बालेन भने, मैले स्वीकारेँ । म बालेनको झोले यसकारण कि म उसमा मेरा विचार देख्छु । बालेनलाई म विचार मान्छु । व्यक्ति कस्तो हो के हो त्यसको मलाई ज्ञान छैन । म त्यताको खोजी नीति गर्दिन पनि ।

हिजो हामी रैथाने नै सतकय् (नयाँ सडकमा) जान हिँडेर पुग्छौँ । हिडेरै किनमेल गरी घुमघाम गर्छौं । येँ वनेगु अर्थात शहर जाने भन्दै प्राय: नेवा: सम्प्रदाय पुग्छन् । र, आवश्यक वस्तु जोडजाम गर्ने थलोको रूप पनि मान्दै आएका थियौँ । अचानक राणा शासनको बग्गी कुदाउन सडकको परिकल्पना गरिइयो । क्रुरता विरुद्ध बोल्न सक्ने आँट नहुँदा सडक बनिइयो । पछि गाडी गुडिइयो । पार्किङको विकल्प बाटो बुझिइयो । रोजिइयो । भौतिक विकासमा बाटोले स्थान पाइयो । तर, जगेर्ना पनि एक हिसाबको विकास हो कोहिले कहिँल्यै भनिएनन् । उल्टो पार्किङ राजनीतिले नेवा: सभ्यता पुन: विभाजनकै खेल खेले । राज्यको राजनीतिले सःशुल्क पार्किङ लिनुपर्छ भनेर दाबी गरे । अफसोच म बालेनको झोले भएर हो कि बालेनले पार्किङ गर्न नपाइने भनिएको त्यो गाडी कुद्ने ठाउँ हो । त्यस्तै गाडीको लागि जति महत्व दिइयो हिँड्नेलाई पनि सहज हुनुपर्छ भनिएको कुरालाई अतिरञ्जित गरी रैथानेसँग सोधपुछ नगरिकन फुटपाथ बढाउन पाइदैन प्रतिसोधको राजनीति रचे जुन रैथानेले प्रतिकार गरी बालेनलाई साथ दिनुपर्ने हो कतिले दिएनन् । जातीय कुरा पनि गरिन् । जबकि रैथाने हिँडेर रम्ने बजार घुम्ने थलो न्यूरोड हो । बालेनले जगेर्ना गर्नुपर्छ आफ्नो विचार राखे जुन रैथानेको पीडा थियो । त्यसमा राजनीति गरिइयो ।

टुकुचा खोला खुला हुनुपर्छ । सफा स्वच्छ बग्नुपर्छ । रैथानेहरूको विचार थियो तर, बोल्ने बोली थिएन । बालेनले त्यसको सत्कार स्वरूप डोजर कुदाए । अदालतले त्यस्तो गर्न पाइदैन खोला छोप्नुपर्छ त्यसमाथि बाटो हुनुपर्छ निजी जग्गा स्वरूप भोगचलन गर्न पाउनु पर्छ भन्दा बालेनले रैथानेको बोली विचार स्वरूप पस्किँदा राजनीति कुरा मात्र गरे तर आम रैथानेको विचार भनेर कसैले स्वीकारेनन् । रैथानेको उत्थानको लागि अझ भनौँ पिता पुर्खा यस्तो यस्तो धरोहरसँग विश्वमा धनी हुन् भन्न खोजिएको यथार्थतालाई तैले भनेर हुन्छ र भन्नेहरू निस्किनु विकास व्यवस्थापन नभएको हो ।

सडक विभागले मनपरी गर्दा त्यस्तो गर्न पाइदैन भन्दै एक टिपर फोहर डिभिजन कार्यालय अगाडि बालेनले खन्याउन पठाउनु समग्रमा जनताकै हितको लागि थियो रैथानेले बोल्न सकेन । धोबी खोलालगायत अनेक अरू खोलाहरू सफा हुनुपर्छ सबै रैथानेको माग थियो तर, कसैले त्यस विषयमा आफ्नो विचार खर्च गरेनन् । बालेनले रैथानेको मर्म बुझेर व्यावहारिक चरित्र चित्रण देखाए । त्यो रैथानेको समस्या सम्बोधन गरेको मानेको भए या बालेनको राम्रो काममा रैथानेहरू झोले बनेको भए केन्द्र सरकार त्रसित हुनेछ । घुँडा टेक्ने थियो । आजसम्म फोहरको लागि फिल्डमै गएर त्यसको समाधान खोज्ने नगर प्रमुख को जन्मे ? बालेनले रैथानेको समस्यालाई आफ्नो माने । तर, पनि उसले अंगीकृत मान्ने हाम्रो मानसिक रोगबाट विलय भएको छैन । ललिता निवासको कुरा रैथानेले उठाउनुपर्ने हो । सुकुम्बासी समस्या रैथानेको हो । पानी सभ्यता नेवा: सभ्यताको आदिवासी जनजातिको जीवन्त संस्कार हो तर, आज खोला कहाँ ब्रम्हनाल कहाँ छन् कोही रैथानेलाई चिन्ताको विषय बनेको छैन । राज्यले लुटेका विषयहरूमा रैथानेहरू चनाखो हुनुपर्ने हो तर वास्ता छैन । गिरीबन्धु के हो रैथानेले सोध्नुपर्नेमा बालेनले सोधी रहे । तर नेवा: सम्प्रदायले खोटकै मात्र कुरा गरिरहे । नेवा: र गैर नेवा:को कुरा अगाडि सारिरहे जुन म गलत मान्दछु । नेपाली खेलाडी हौसला बुलन्द गर्न विभिन्न ठाउँमा साथ समर्थनमा जुटिरहे । नेवा:को लागि गर्नुपर्ने गरिरहे । फुटपाथ पसल हटाउँदा गरिबलाई पर्ने मर्का बुझ्दा बुझ्दै पनि त्यस्ता पसलविरुद्ध सशक्त कार्वाहीलगायत गैर-संरचना हटाउने लगायत भू-माफियाहरूलाई तह लगाउने काम यहाँका रैथालेहरूले गर्नुपर्ने बालेनले नेवा: सभ्यता अनुरूप गरिरहे । शीपमूलक तालिम दिए । रोजगारी सृजना गर्ने लगायत नगर प्रहरी आवश्यकता अनुरूप भर्ती गरिरहे ।

अन्तमा, बालेनले सोचेको गरेको र गर्न खोजेको नेवा: सभ्यताले चाहेको खोजेको र खोज्नुपर्ने सोच्नुपर्ने जगेर्ना विकास हो जुन नेवा: सभ्यताले गर्न सकिरहेको थिएन । कुनै पद आसिन व्यक्ति सिद्धान्तको गुलाम रहेसम्म्म रैथाने शासक बनिए तापनि उसले माखो मार्न सक्दैनन् भन्ने कुरा यसअघिका सत्तासीन व्यक्तिहरूले देखाए । धरहरामा अवस्थित पसलहरूको बहाल २, २ हजारभन्दा माथि नउठ्नु वा पार्किङले करोड उठाउँदा पैसा कहाँ गयो राज्यसँग हिसाब नहुनु विकास थियो वा भ्रष्टाचार ? बालेन अघिको काठमाडौं शहर कस्तो थियो ? प्रश्नसँगै जवाफमा हामीले साथ बालेनज्यूलाई दिनैपर्छ । बालेनले काठमाडौं विकास संस्कृति, प्रकृति र प्रविधिबाट गर्न खोजिरहेको हामी रैथानेले बुझ्नुपर्छ । विकास तीन प्रकारले मात्र सम्भव छ त्यो बालेनले बुझेको छ । त्यो बुझाईमा रैथानेले साथ र सहयोग गर्ने हो भने केन्द्र सरकारले बालेनसँग त्रसित हुनेछन् त्यो भनेको यहाँको रैथानेसँग सधैँ जसरी गुठी विधेयकमा झुकेका थिए त्यसरी झुकिरहेछन् । हामीले बालेनलाई साथ नदिनु भनेको आफ्नो खुट्टामा आफैँले बञ्चराे हान्नु हुनेछ भने कुनै कारणवश बालेन रैथानेविरुद्ध लागि परेको सट्टा उल्ट्याउने क्षमता हामीसँग छ नै । तर अहिले परिवेशमा स्कूलको जग्गाको बहाल खाने विरुद्ध, बालमन्दिरको जग्गाविरुद्ध सँगसँगै अन्य अरू सत्यतामा जातीय विभेद्को कुरा त्यागी यथार्थताको युद्ध लड्नु नै पर्छ । त्यसको नेतृत्व नेवा: सभ्यताले गर्न नसके पनि नेवा: सभ्यताको लागि राष्ट्रको लागि अग्रसर हुने जो कोहीलाई पनि साथ दिनुपर्छ । बालेन, नेवा: सभ्यताको विचार हो । साँस्कृतिक पहिचानको धरोहर जगेर्ना विकास मान्ने व्यक्ति होइन विचारै हो । अनुशरण गर्नु अन्धभक्त कार्यकर्ता हुनु होइन । याद गर्नुस्, काठमाडौं शहर अब हेर्दा लाग्छ रहर बनेको छ । हिजो सफाई गर्न आनाकानी गर्ने कुचिकार जोरतोडका साथ सफाईमा जुटेका छन् । गन्हाउने शहर अब सुहाउने बनेको छ । यो चाहना सम्पूर्ण रैथानेका हुन् । यसमा साथ र सहयोग सबैको हुनुपर्छ । बालेन हुनु स्वस्थ हुनु हो । बेदागको निरोगी शहर सबै रैथानेका सोच हुन् जसकाे बोली र विचार बालेन बनेका हुन् । अन्यथा अर्थ लाग्न सक्छ तर, छातीमा हात राखी सत्यतथ्य मान्न पनि सक्नुपर्छ ।